"Χωρίς τη μνήμη δεν είμαστε τίποτα" έγραφε ο Λουίς Μπουνουέλ στην αυτοβιογραφία του. Όσο κι αν οι άνθρωποι στο βάθος του νου και της ψυχής τους συμφωνούν απόλυτα με τον σπουδαίο στοχαστή του κινηματογράφου, άλλο τόσο γρήγορα λησμονούν. Στο Χαλάνδρι ωστόσο, πολίτες και δημοτική αρχή, αποφάσισαν να μην αφήνουν πλέον τη μνήμη των παππούδων και των γιαγιάδων, των γειτόνων και των συγγενών, στον άνεμο του χρόνου. Μπήκαν δυναμικά στη νέα κατάκτηση της διεθνούς ιστοριογραφίας, την προφορική ιστορία, και οργανώνουν τα πρώτα σχέδια για τη δημιουργία Μουσείου Μνήμης στο παλιό οινοποιείο Δουζένη.
Όλα ξεκίνησαν από μια "ζήλεια". Όταν η καθηγήτρια Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Νάση Σιαφάκα, βέρα Χαλανδραία, πρωτοάκουσε για την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας της Κυψέλης, ενθουσιάστηκε. Ζήλεψε κιόλας. Άρχισε να συζητά το ενδεχόμενο δημιουργίας μια αντίστοιχης ομάδας στη γειτονιά της στην δημοτική παράταξη "Αντίσταση με τους Πολίτες του Χαλανδρίου", αναζήτησε και ενημερώθηκε από την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη για την προφορική ιστορία και το 'βαλε σκοπό να καταφέρει με τους συμπολίτες της να αρχίσει το Χαλάνδρι να αναζητά τις μνήμες του. "Είναι πολύ σημαντικό οι ζωές και τα έργα των ανθρώπων να μη βυθίζονται στη λήθη, η μνήμη τους είναι θησαυρός για τους επόμενους" μας λέει. Θυμάται και μετανιώνει που δεν κατέγραψε τις αφηγήσεις της μητέρας της. "Ήταν θαυμάσια αφηγήτρια και ανήκε σ' αυτή τη γενιά που έχει ζήσει τον Μεσοπόλεμο, όλη την πορεία της χώρας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, την Αντίσταση, τον Εμφύλιο, τη μετανάστευση, τη Χούντα, αλλά και το τρενάκι της Λαυρεωτικής που πέρναγε από το Χαλάνδρι για να καταλήξει στο Λαύριο. Σκεφτόμουν ότι όλα αυτά δεν πρέπει να χαθούν". Ωστόσο το ενδιαφέρον της εκτός από τα παλιά ήταν διαρκώς στραμμένο στο παρόν και κυρίως στα αποτυπώματα που αφήνει στις ζωές μας η κρίση. "Ήθελα να αφήσουμε τη δική μας μαρτυρία για τα χρόνια της κρίσης, πώς βιώνουμε δηλαδή αυτή τη σκληρή περίοδο".
Μετά τις δημοτικές εκλογές του περασμένου Μαΐου, η Νάσυ Σιαφάκα απευθύνθηκε στον Δήμο Χαλανδρίου. Ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού, ο γνωστός συγγραφέας Σέργιος Γκάκας, απάντησε με ένα ηχηρό Ναι και ο δήμος έθεσε υπό την αιγίδα του την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Δήμου Χαλανδρίου! Ανάλογο ηχηρό Ναι έφτασε και από την Κατερίνα Καλλή διευθύντρια του Αετοπούλειου, και έτσι το γνωστό Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Χαλανδρίου έγινε το "στρατηγείο" και η στέγη της ΟΠΙΔΗΧ. Εκεί άρχισε να οργανώνεται η δημιουργία της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Χαλανδρίου, εκεί γίνονται οι συναντήσεις της και τα σεμινάρια μεθοδολογίας προφορικής ιστορίας που έχουν ήδη ολοκληρωθεί για να ξεκινήσουν οι συνεντεύξεις με τους Χαλανδραίους, εκεί θα αρχίσει να φυλάσσεται το οπτικοακουστικό και έντυπο υλικό που θα συλλεγεί από την καταγραφή μαρτυριών.
"Πιστεύουμε στην ουτοπία ότι χωρίς τη συμμετοχή των κατοίκων δεν θα πετύχουμε τίποτα αξιόλογο" λέει ο Σέργιος Γκάκας. "Ο δήμος σε σχέση με τον πολιτισμό δεν θέλει να λειτουργήσει ως γραφείο μετακλήσεων καλλιτεχνών αλλά να δώσει τη δυνατότητα στους πολίτες να εκφραστούν, να απαιτήσουν και, γιατί όχι, να δημιουργήσουν. Γι' αυτό αναλάβαμε να θέσουμε υπό την αιγίδα μας την ΟΠΙΔΗΧ με στέγη το Αετοπούλειο". Ωστόσο η προσπάθεια δεν εξαντλείται στην καταγραφή μαρτυριών από την Ομάδα. "Προοπτική μας και μεγάλη μας επιθυμία είναι να δημιουργήσουμε το γρηγορότερο δυνατόν ένα Μουσείο Μνήμης" τονίζει ο αντιδήμαρχος. Κι αν ως χώρος προκρίνεται το παλιό εργοστάσιο οινοπνευματοποιείας Δουζένη, στο Κάτω Χαλάνδρι, κρίσιμο ζήτημα στις μέρες μας παραμένει το οικονομικό. "Ο δήμος οφείλει να βρει τα κονδύλια χωρίς να επιβαρύνει τους δημότες. Άλλωστε δεν είναι χρεωμένος και κυρίως υπάρχει η θέληση. Το Μουσείο Μνήμης είναι μία από τις προτεραιότητές μας" τονίζει ο Σ. Γκάκας. Άλλωστε "το ΕΜΠ έχει προσφέρει εθελοντικά τη μελέτη για τη μετατροπή του εργοστασίου σε χώρο Πολιτισμού, την οποία έχουμε υποβάλει στο Πράσινο Ταμείο και ελπίζουμε να πάρουμε τη χρηματοδότηση, έως 500.000 ευρώ, που προβλέπεται, και να κινήσουμε όλες τις διαδικασίες".
"Είναι πολύ σημαντικό ότι η ΟΠΙΔΗΧ είναι η πρώτη από τις οκτώ που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα που έχει τεθεί υπό την αιγίδα του δήμου, γιατί έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει τα κατάλληλα εργαλεία, να ταξινομηθεί και να αρχειοθετηθεί το υλικό και κυρίως γιατί δίνει την προοπτική της διατήρησης της μνήμης μέσα από το Μουσείο Μνήμης" επισημαίνει η Τασούλα Βερβενιώτη, που φέρει την επιστημονική ευθύνη της ομάδας.
Τα εκθέματα του Μουσείου, εκτός από τις μαρτυρίες Χαλανδραίων που θα συλλέξει η ΟΠΙΔΗΧ, θα αφορούν σε βιβλία που έχουν γραφτεί για το Χαλάνδρι, φωτογραφίες, ταινίες, βίντεο, αλλά και προσωπικά ντοκουμέντα. "Ό,τι συγκεντρώνουμε θα στεγάζεται προσωρινά στο Αετοπούλειο" λέει η Νάση Σιαφάκα και καλεί όλους τους κατοίκους του Χαλανδρίου "να ανοίξουν την πόρτα τους και την καρδιά τους στα μέλη της ΟΠΙΔΗΧ. Οι μαρτυρίες τους είναι θησαυρός. Θα τις καταγράψουμε για να επιστραφούν πίσω σε όλους μας. Καλοδεχούμενα φυσικά είναι και τα προσωπικά ντοκουμέντα και οτιδήποτε μπορεί κανείς να διαθέσει. Θα πλουτίσουν το Μουσείο και τη συλλογική μας μνήμη".
Φαίνεται πως η ανάγκη να ανασύρουμε τη συλλογική μνήμη έχει αρχίσει να γίνεται επιτακτική τα χρόνια της κρίσης. "Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας έχουν σχέση με τη συγκυρία της κρίσης" τονίζει η Τασούλα Βερβενιώτη. "Ο βίαιος μετασχηματισμός της κοινωνίας από τα μέτρα λιτότητας οδήγησε σε αλλαγή ταυτοτήτων και δημιούργησε την ανάγκη να φτιάξουν οι άνθρωποι ένα νέο αφήγημα για το παρελθόν προκειμένου να οραματιστούν ένα καλύτερο μέλλον" εξηγεί. Ταυτοχρόνως υπενθυμίζει ότι "η πρώτη Ομάδα Προφορικής Ιστορίας στην Κυψέλη φτιάχτηκε παράλληλα με το κίνημα των πλατειών το 2011 και πέντε μαζεμένες, σε διαφορετικά σημεία της Αθήνας (Αθήνα, Κολωνάκι, Δουργούτι, Γαλάτσι, Νέα Ιωνία), δημιουργήθηκαν μετά τον Μάιο του 2014, όταν ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας αποφάσισε να στηρίξει μια πολιτική ενάντια στη λιτότητα, όταν σύμφωνα με τους εκλογικούς αναλυτές, η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ ήταν μη ανταστρέψιμη".
Το Χαλάνδρι, όπως φαίνεται είναι ο πρώτος δήμος της χώρας που επέλεξε να διαφυλάξει θεσμικά τη μνήμη του, τη συλλογική μνήμη.
Πόλυ Κρημνιώτη
